TẢN MẠN VỀ BIÊN HÒA: XUÂN VÀ TẾT

Vũ trụ tuần hoàn, tiết trời thay đổi… tôi ngồi đây, nơi phương trời xa thẳm nầy, nhớ Biên Hoà 

theo quán tính và tưởng tượng… nắng ấm đã bắt đầu chiếu những vệt đầu tiên trên mặt sông 

Đồng Nai… báo hiệu xuân về. Vạn vật như bừng tỉnh dậy, vươn sức sống… Cây trong vườn 

đã bắt đầu nhú những mầm non xanh biếc. Gió xuân đang chuyển động, có tiếng chim hót 

líu lo trước sân nhà và bướm ong chập chờn trước ngõ, làm tăng vẻ rộn ràng, tươi mát của 

mùa xuân. Mọi người tỏ rõ niềm hân hoan. Các vị cao niên ngồi uống trà đàm đạo, bàn về thú 

chơi hoa kiểng …đồng thời nhắc nhở con cháu chuẩn bị mọi thứ cần thiết dành cho ba ngày Tết,

 còn các cô cậu trẻ cảm thấy nao nao, với lòng mong sớm được mặc quần áo mới và nhận

 các bao lì xì. Dường như chẳng ai hẹn ai, nhưng tất cả mọi người cùng gặp nhau trong ý hướng

 đợi chờ ngày mồng Một Tết xuân Đinh Hợi.

Tôi bất giác nhớ lại những mùa xuân cũ. Ôi! đẹp biết bao trong những ngày cận Tết, 

 từng đoàn én từ phương xa lũ lượt kéo về miền đất ấm,. Miền Bắc, tiết trời se se lạnh, có mưa

 phùn và  có hoa đào nở đó đây trong cảnh vật mơ màng…Miền Nam, tiết trời  ấm áp, nắng xuân

 trong lành, mai vàng tươi thắm, tô điểm cho trời xuân thêm phần rộn rã. Trong thành phố Biên Hoà,

 chim én như chia nhau bay lượn trên các nẻo đường phố thị, là là dọc theo các mái nhà, trông rất 

đẹp... Đó là hình ảnh của những mùa xuân cũ còn hằn trong trí tôi. Bây giờ, nơi đất khách, tôi ngồi 

hình dung lại từng kỷ niệm rồi đăm ra nuối tiếc …   Chỉ còn vài hôm nữa là đến ngày Tết Nguyên 

Đán Xuân Đinh Hợi. Người Việt Nam nói chung và người dân xứ Bưởi nói riêng sẽ tổ chức ngày 

Tết Truyền Thống một cách trang trọng nơi quê mẹ thân yêu.

Còn nơi hải ngoại thì sao ? Chắc các cộng đồng người Việt nam ở khắp nơi trên thế giới cũng tuỳ

 thời tiết và nền văn hoá của mỗi xứ mà tổ chức ngày Tết truyền thống Việt Nam. Tại thành phố

  Chicago năm nào cũng có tổ chức hội chợ Tết Việt Nam gồm đầy đủ các tiết mục chào quốc kỳ,

 lễ dâng hương tưởng nhớ Tổ Tiên, múa lân, mừng tuổi, lì xì , bầu cua cá cọp giải trí…trong một đại

 sảnh, có rất đông người Việt đến tham dự, trong khi ngoài trời, cảnh vật vẫn im lìm, không có 

một nét gì biểu hiện Xuân và Tết Việt Nam, nhưng hầu như mọi người Việt Nam đang sống tha 

phương đều cảm nhận được Xuân và Tết sắp về trên quê mẹ và nghe xuân đang trổi dậy trong lòng,

 khi thấy hình vẽ hoa đào, hoa mai trên các trang báo Xuân hoặc các mặt hàng Tết,bày bán trong các

 khu chợ ViệtNam.

Vào thời điểm nầy, đất trời Chicago không giống như cảnh sắc xuân quê ta, thiếu vắng hoa mai, 

hoa đào; cũng không thấy ông đồ ngồi trên vĩa hè múa bút "Hoa tay thảo những nét, như phượng 

múa rồng bay". Màu Xuân và không khí Tết Việt Nam chỉ nhộn nhịp trong hội chợ Xuân và thoáng 

hiện trên các tờ báo xuân. Thực tế, nơi nầy, đang còn là mùa Đông, bên ngoài những hàng cây trơ 

cành trụi lá, đứng khẳng khiu giữa bầu trời giá buốt, đầy hoa tuyết phủ, thiếu sự ấm áp của nắng 

Xuân quê mẹ, thiếu màu xanh tươi thắm của rừng, núi và biển Việt Nam, thiếu những nét đặc thù

 phong hoá của dân tộc Việt, riêng người xứ sở Biên Hoà cảm thấy thiếu mùi hương hoa cau 

hoa bưởi… nhưng ý xuân vẫn khơi gợi trong lòng người xa xứ nỗi nhớ quê hương Việt Nam, nhớ

 họ hàng cật ruột, nhớ bè bạn thân thương đang ở quê nhà, cũng như đang ở nơi hải ngoại và cảm

 thắm thía làm sao khi nghe mấy vần thơ sau đây của nhà thơ Thế Nhân.

        Xuân quê ta lắm màu lắm vẻ

        Tết bên nầy nhạt tẻ làm sao

        Không mai cũng chẳng có đào

        Hàng cây trụi lá trơ cao nhánh cành.

        Ý xuân gợi tâm tình bạn cũ

        Hai phương trời nhắn nhủ sao đây

        …

        Xuân về lòng thấy nao nao

        Ước cùng bạn uống cạn bầu đồng tâm

        Hai mái tóc âm thầm bạc trắng

        Tình tương thân sầu lắng tháng ngày

        Tôi , anh vui gượng cả hai

        Mong ngày gặp lại giãi bày ‘tình chung’

                                        (Xuân Nhớ Bạn/TN)

Tôi nhớ lại những mùa xuân khi tôi chưa rời đất mẹ, vào những ngày trước tết Nguyên Đán, tôi thường đi thăm các vườn hoa kiểng, Biên Hoà thuở đó, có những vườn hoa và vườn cây kiểng sau đây:

*Vườn hoa và cây cảnh ‘Huỳnh Của’, bên trái quán cháo lòng nổi tiếng cùng tên, số174 đường Trịnh Hoài Đức(Biên hoà), là vườn hoa kiểng gia đình, đặc biệt có nhiều cây tùng, cây bách , do ông Bảy Đắc (thân phụ của ông Huỳnh Của) thiết lập từ trước thập niên năm mươi, và sau nầy, khoảng năm 1968(?), được ông Huỳnh Của mở rộng đồng thời sưu tầm thêm nhiều loại cây kiểng và cây ăn trái, đặc biệt có rất nhiều hoa phong lan, để vừa thoả mãn thú vui hoa kiểng ở tuổi về chiều, vừa kinh doanh nghệ thuật, bán kiểng hoa… Vườn hoa nầy đã giúp cho quán nhậu (trước kia là quán cháo lòng) do cháu Huỳnh Triệu và các người em gái (đều là con của ông Huỳnh Của) quán xuyến, tăng lượng khách rõ rệt. Khách đến ăn nhậu tại quán nầy thường được thoả mãn ba việc, vừa ăn nhậu, vừa ngắm hoa kiểng thiên nhiên, lại vừa được ngắm cả những bông hoa biết nói, các cô gái đẹp, duyên dáng, con của ông chủ vườn hoa…  Thật là một khung cảnh hữu tình cho những người khách thích rượu và yêu thơ. Khi rượu vào đến độ là ngà, họ ngâm nhiều bài thơ, trong số có bài thơ Đề Tích Sở Kiến Xứ của Thôi Hộ sau đây:

        Khứ niên kim nhật thử môn trung

        Nhân diện đào hoa tương ánh hồng

        Nhân diện bất tri hà xứ khứ

        Đào hoa y cựu tiếu đông phong.

(dịch: Ngày nầy năm ngoái cửa nầy – Hoa đào mặt ngọc hay hay sắc hồng- Hôm nay mặt ngọc thì không – Hoa đào vẫn đón gió đông khoe cười- tác giả?)

Viết đến đây, người viết bài nầy bỗng nhớ lại thuở xa xưa, quán cháo lòng Huỳnh Của của một thời vang bóng…với những thức ăn ngon và có ba người đẹp, em họ của ông chủ quán, đó là cô Thuỷ, cô Nguyệt và cô Nga, mỗi người mỗi vẻ… nghe đâu ba người đẹp nầy đều có chồng là sĩ quan Quân Lực VNCH và đang cùng gia đình định cư tại nước Mỹ và Canada.  

*Vườn bán kiểng hoa và cây ăn trái, gần nhà ông Tám Cườm ( thường lái chiếc Belair NBL 448 ?), cũng trên đường Trịnh Hoài Đức, khoảng ngang cây xăng Caltex của ông Sáu Sử (Đại Diện một công ty Bảo Hiểm Sài gòn), nơi đây thường tập trung các loại hoa Mồng Gà, Cúc. Vạn thọ, Kim quít, Trái quấc, xoài, mãng cầu…chở từ Miền Tây lên Biên Hoà, và chỉ bán trong những ngày cận Tết.

*Vườn hoa ấp Nội Hoá-Quốc lộ I (Bình An-Dĩ An), do một người Việt sanh sống bên đất Miên chạy thoát Cộng Sản Cao Miên trở về Việt nam, thành lập khoảng năm 1971, trồng nhiều loại hoa bán vào dịp Tết, đặc biệt nơi đây tuyển chọn được nhiều loại hoa hồng và phong lan quí giá. Địa điểm nầy ương trồng với kỹ thuật cao, hoa đẹp, to và tươi tốt, nên khách đến viếng vườn hoa nầy, ít ai ra về tay không, tối thiểu cũng mua vài chậu hoa Vạn thọ..

*Vườn Mai Kiểng của ông Tám Mộng(nhạc phụ của anh Lưu Văn Cải) tọa lạc tại đường Công Lý Biên Hoà, ông Tám tuyển lựa đủ loại mai, từ mai vàng mai trắng đến mai kiến thuỷ, một vườn mai kiểng có một không hai tại Biên Hoà. Những chậu mai hình vuông  được sắp thẳng hàng phía trước ngôi biệt thự của ông Tám. Ông Tám đã tự tay chăm sóc, uốn tỉa, tạo hình  rất công phu, mỗi cây mai có một hình dáng đặc biệt và ông Tám đã không ngần ngại đặt cho mỗi cây mai một cái tên, như Bạch Vân Mai, Hoàng Long Mai, Lồng Bóng Mai …, gốc mai to, được cắt bỏ toàn thân chỉ chừa mỗi một cành mảnh khảnh đầy bông…Vườn mai nầy hiện nay vẫn còn tươi tốt vẫn do bàn tay của ông Tám chăm sóc, nhưng tư cách của người chủ vườn đã bị thay đổi. Trước năm 1975, ông Tám Mộng chăm sóc vườn mai kiểng với tư cách là chủ vườn mai, bây giờ ông Tám chăm sóc vườn mai kiểng của mình với tư cách một người tự nguyện làm công không hưởng lương để có dịp tiếp tục tìm thú vui cây kiểng của chính mình, nhưng hiện tại không phải của mình, trong quảng đời còn lại, sau khi ông đã hiến tất cả tài sản cho ‘Nhà Nước Cách Mạng’.Tôi thầm kính phục ông Tám và nghĩ rằng ông Tám đã quán triệt lẽ vô thường và thắm nhuần hai chữ  ‘Sắc Không’ trong Phật pháp, nên mới có nhiều nghi lực tinh tấn và tinh thần tự tại làm công việc như tôi vừa kể.

*Viếng nhà nghệ nhân Trần Văn Là tự Út Bùi, ở đường Công Lý (BH), để xem hòn non bộ và những bức tranh vẽ cành mai, cành đào rất sống động. Anh xuất thân từ trường Mỹ Thuật Biên Hoà vào thập niên năm mươi, người có biệt tài vẽ và nắn hai tay, một nghệ nhân đúng nghĩa, chuyên vẽ mẫu tạo hình cho các Trung Tâm sản xuất gốm mỹ thuật vùng xã Hoá An và Tân Vạn Biên hoà, là một nghệ nhân nổi tiếng về đấp hòn non bộ và trang trí bàn thờ từ đường theo yêu cầu của gia chủ, anh là một phật tử thuần thành, ăn chay trường, tu tại gia, và thường đi làm công quả , trang trí vẽ tượng Phật hoặc cây bồ đề cho các chùa hoặc làm bất cứ công việc gì thuộc về nắn và vẽ.Tôi có dịp học hỏi ở anh rất nhiều về con đường tu hạnh và nhiều chất ‘nghệ sĩ’ ở anh. Đặc biệt là dưới đôi mắt của anh cái gì cũng hữu dụng,  cái gì cũng có thể trở thành nghệ thuật…như một rễ cây, một viên đá cuội,  một tấm ván thông, hoặc nhiều vật bị bỏ rơi, qua bàn tay mỹ thuật của anh đã trở thành những đồ trang trí giá trị đến không ngờ…nhiều người tìm đến hỏi mua.

*Viếng nơi viết liễn, bán hoa tay của Lý Tiên Sinh thường đặt tại phía trước căn nhà 14 B đường Phan Châu Trinh(Biên Hoà) để xem ông múa bút bằng chữ  Hán ‘ Thiên tăng tuế nguyệt nhân tăng thọ - Lộc mãn càng khôn phúc mãn đường’(ý nghĩa: Trời tăng năm tháng, người tăng tuổi - Lộc đầy trong đất trời, phúc đầy nhà) hoặc vẽ chớp nhoáng bộ tranh tứ thời ‘Xuân Hạ Thu Đông’ hoặc những tấm tranh riêng rẽ ‘Hợp Nhất Gia’(bức tranh mấy con gà), hoặc bức tranh ‘Anh Hùng Tương Ngộ’(bức tranh trên cây có đại bàng phía dưới đất có mãnh hổ)…rất có nhiều người mến mộ tài hoạ tranh chớp nhoáng và tài múa bút của Lý Tiên Sinh, trong số có nhà  thơ Thế Nhân, viết tặng ông  một bài thơ có đoạn như sau:

        …

        Viết tên hai mươi năm

        Bán chữ vào độ xuân

        Vẽ thêm tranh tùng hạc

        Lưỡng long, hổ, điểu, cầm.

        Nét bút còn bay bướm

        Nét vẽ đọng xinh tươi

Tâm hồn đầy sảng khoái

Ở tuổi ngoài tám mươi.

                (Ông Đồ Xưa/Thế Nhân)

       

*Viếng thăm các xưởng gốm mỹ thuật Dona của anh Nam (ở xã Hoá An), anh Đạo (ở Tân Vạn), anh Đáng (ở Tân Đông Hiệp)… để xem các mặt hàng gốm mỹ thuật của Biên Hoà với những hình tượng và phong cảnh nổi tiếng, như bát cảnh Tiêu Tương(Bình Sa Lạc Nhạn, Viễn Phố Qui Phàm….) hay tượng Bát Tiên( Lý Thiết Quả, Hà Tiên Cô, Lử Đồng Tân…), tượng Phúc Lộc Thọ, tượng ba con khỉ ngồi bịt tai, bịt mắt và bịt miệng …đã có một thời xuất khẩu rầm rộ ra nước ngoài, gây được sự chú ý và đón nhận nhiều lời khen của khách hàng yêu thích đồ gốm mỹ thuật của Việt Nam.

* Chợ bán mai cành: Thường vào trưa ngày 28 âm lịch tháng chạp tại mũi tàu đường Nguyễn Hữu Cảnh (nay là đường Cách Mạng Tháng Tám) và đường Lê Văn Lễ, người dân địa phương thường quen gọi bùng binh ngã năm Công Chánh (Biên Hoà), xuất hiện một chợ bán mai cành. Những cành mai do những người dân nông thôn vùng Đại an, Trị an , Thiện Tân, … đi vào rừng, chặt đem về, lặt trụi lá và thui gốc theo kỹ thuật bảo đảm cành mai sẽ nở rộ vào ngày mùng một Tết và  được họ chuyên chở bằng xe đạp từ miền quê xuống chợ Biên Hoà bán tại địa điểm nói trên, và tại địa điểm nầy nay đã trở thành một chợ hoa và chợ trái cây đủ loại, mà các gian hàng nổi bật và đông khách vẫn là các gian hàng bưởi, Bưởi Biên Hoà, đủ loại bưởi Thanh, bưởi Ổi, bưởi Đường, bưởi Hàng Niên, bưởi Da Cóc, bưởi Da Láng…

Hiện tại ở Biên Hoà chợ hoa và cây kiểng được tập trung tại hai địa điểm gần ngã tư BiênHùng( trong khuôn viên Ty Cảnh Sát Biên Hoà cũ) và một địa điểm khác là Quảng Trường khoảng ngang cây xăng ngã ba Vườn Mít của ông Tổng Lạc ngày xưa.

Xuân và Tết luôn là niềm mơ ước của tất cả mọi người. Xuân tạo màu xanh hy vọng và trải rộng khắp nơi. Tết nhắc lại truyền thống văn hoá lâu đời của dân tộc Việt Nam. Trong ý hướng mừng Xuân đón Tết kính mời quí vị, cùng nhà thơ Thế Nhân đi dạo phố hoa…

                Ta đang dạo phố tìm hoa

                Tình cờ đứng trước Biên Hoà phố xuân

                Em cười tỏ vẻ chào mừng,

                Mời ta chậu sứ, đoá hồng, cành mai,

                Em trao mấy cụm hoa lài,

                Em mời thọ cúc, hoa mai bốn mùa.

                Khách mua… chọn lựa dần thưa

                Còn ta tìm mãi vẫn chưa được gì!

                Em dường hiểu kẻ tình si

                Chợ hoa ngày ấy còn ghi nét hồng

                Tặng ta một đoá hoa lòng

                Năm mươi năm vẫn còn phong nhuỵ hoài.

                Đoá hoa em đặt tên gì?

                Nụ cười cả thẹn làm mê mẫn đời.

                                        (Cô Bán Hoa Xuân/ TN)

Biên Hoà vào xuân có vẻ rộn rịp hơn nhiều nơi, nhất là trong ba ngày Tết, Biên Hoà đón một số lượng khách đáng kể từ thành phố Sài Gòn và các tỉnh phụ cận đến tham quan, ngắm cảnh sông núi Biên Hoà, cảnh Cầu Gành Gối Nhịp Cù Lao, cảnh thác Tri An, Hồ Long Ẩn, hoặc đi đốt nhang lễ Phật, hái lộc đầu năm tại các chùa trên đỉnh núi Bửu Long và Châu Thới, hoặc đưa con cháu đi tắm tại khu Suối Lồ Ồ (Xã Bình An/Dĩ An), có nhiều hồ tắm Phụng Hoàng, Suối Tiên, đặc biệt là hồ tắm Bình Dân, nước hồ được thay đổi thường xuyên trong từng giây phút do một mạch nước thiên nhiên chảy hoài không dứt, hoặc đi thăm các vườn bưởi và các lò gốm mỹ thuật nói trên…

Nói về Xuân và Tết ở Biên Hoà chắc cũng giống Xuân và Tết ở mọi nơi trên đất nước Việt Nam, vì có cùng một truyền thống văn hoá , tập tục thể hiện qua các câu ca dao truyền tụng đến bây giờ, như

Cú kêu ba tiếng cú kêu

Kêu mau đến Tết dựng nêu ăn chè

hoặc

Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ

Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh.

hoặc

Mồng một ăn tết nhà Cha

Mồng hai nhà Vợ, mồng ba nhà Thầy.

…

Tết Nguyên Đán là một ngày Tết đa dạng nhất, lớn nhất trong số chín cái Tết của Việt Nam trong năm, gồm tết Thanh Minh, tết Đoan Ngọ, tết Trung Nguyên…nhưng người Việt Nam ngày nay cũng đã bỏ dần những cái tết không dính dáng gì đến lịch sử của dân tộc Việt Nam, mà trước đây do ảnh hưởng tập tục của ngườiTàu, thời Việt Nam bị Tàu đô hộ, như tết Hàn Thực(sự tích Giới Tử Thôi của nước Tàu), tết Trùng Cửu( sự tích gia đình Hoàng Cảnh/bên Tàu thoát nạn vào ngày 9-9), tết Trùng Thập hoặc Song Thập 10-10(tập tục của nước Tàu)…

Có lẽ, Tết Nguyên Đán Việt Nam là một cái tết được tổ chức công phu nhất với nhiều bận rộn, thường trước ngày Tết cả tuần và sau ngày Tết cả tuần, nào tiệc tất niên, giỗ Tổ nghề nghiệp, cúng đưa Ông Táo về Trời, và bắt đầu từ ngày 28 tháng chạp đã có Chợ Đêm, mọi gia đình bắt đầu chạy đua với thời gian để lo liệu, chuẩn bị các cái dành cho ngày Tết, cúng Gia Tiên, rước Ông Bà, cúng Giao Thừa;  tổ chức nhiều trò chơi nhất, như trẩy hội ở các chùa, múa lân, múa rồng, đốt pháo, biểu diễn võ thuật,  thả diều, cờ người, hội chợ với đủ môn giải trí bầu cua cá cọp…Ăn Tết chính thức thường là ba ngày nhưng không khí Tết loãng dần và thực sự chấm dứt vào ngày mồng bảy tháng Giêng, mà ý nghĩa quan trọng nhất của ngày Tết vẫn là vấn đề đoàn tụ gia đình thân tộc tại nhà Từ Đường để làm lễ cúng gia tiên nhắc nhớ cội nguồn, chúc thọ cha mẹ, mừng tuổi anh chị em họ hàng, trang trải tấm lòng tương trợ, thương yêu, đùm bộc lẫn nhau và lì xì cho con cháu với những lời chúc đẹp.

Trong khi mọi gia đình đang chuẩn bị cúng giao thừa, thì hai hội lân ‘Thanh Bình Đường’ của phường Thanh Bình do con trai ông Chín Đực phụ trách và Hội lân ‘Tân Bình Đường’ của phường Hoà Bình do con ông Tám Xiểng làm chủ, đang ra soát lại nghệ thuật múa lân cùng các thế võ chân truyền để sẳn sàng đi biểu diễn, chúc Tết vào sáng tinh mơ của ngày mùng Một Tết năm Đinh Hợi.  Và dường như tiếng pháo Giao Thừa đã bắt đầu nổ, người viết bài nầy, xin kính chúc quí Đồng Hương MỘT NĂM MỚI AN KHANG - THỊNH VƯỢNG.       

                                                                                        Nguyễn Kim Lộc

                                                                                       (ngày 12-12-2006)